Του Σάκη Καρανάνου

Εν όψει των επικείμενων ευρωεκλογών στις 25/5/2014, θα αναφερθούμε σε ένα μείζον πρόβλημα, αυτό, της αποχής των πολιτών από τις ευρωεκλογές, που απασχολεί όχι μόνο τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και τα κράτη που την αποτελούν, αλλά και τα εκατομμύρια των κατοίκων της.

Οι εκλογές για την ανάδειξη των εκπροσώπων των πολιτών της Ευρώπης, δηλαδή των Ευρωβουλευτών, γίνονται με άμεση καθολική ψηφοφορία, συγχρόνως, σε όλα τα κράτη – μέλη της ΕΕ.

Χάρη στην άμεση εκλογή του από τους λαούς της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ε. Κοιν.), καθίσταται το μόνο πραγματικό πολυεθνικό κοινοβούλιο στον κόσμο – προηγούμενο δεν προϋπήρχε – και ο ρόλος του στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αναβαθμίζεται συνεχώς.

Αποτελεί το επίκεντρο του κοινοβουλευτισμού της ΕΕ και ο χώρος πολιτικής συζήτησης, αντιπαράθεσης και έκφρασης των πολιτικών κομμάτων και ομάδων της ΕΕ, στα πλαίσια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Έχει το ρόλο της Βουλής των αντιπροσώπων των ευρωπαίων πολιτών, σε αντίθεση με το Συμβούλιο που αντιπροσωπεύει τις κυβερνήσεις των κρατών – μελών. Μαζί με το Συμβούλιο και την Επιτροπή, ασκεί τη νομοθετική λειτουργία της ΕΕ και παράλληλα αποκτά ουσιαστικές ελεγκτικές αρμοδιότητες.

Ποιο είναι όμως το ποσοστό συμμετοχής των πολιτών στις ευρωεκλογές ή καλύτερα ποιο είναι το ποσοστό αποχής των πολιτών από τις ευρωεκλογές και που οφείλεται, όταν η προσέλευση στις κάλπες είναι σχετική χαμηλή και εμφανίζει φθίνουσα πορεία σε κάθε εκλογική διαδικασία; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα θα πρέπει να δούμε ορισμένους παράγοντες που δημιουργούν το πρόβλημα.

Κατά τον Nugent, η χαμηλή προσέλευση στις εκλογές οφείλεται στο συνδυασμό τριών κυρίως παραγόντων:

• Επειδή οι εκλογές του Ε. Κοιν. δεν παρέχουν καμιά προοπτική για αλλαγή κυβέρνησης, μεταβολή πολιτικής και ό,τι έχει σχέση με τα εσωτερικά ενός κράτους – μέλους, προκαλεί ελάχιστο ενδιαφέρον και πολιτική συγκίνηση.

• Οι προεκλογικές εκστρατείες εμφανίζουν ελάχιστη συνολική συνοχή ή συντονισμό. Ουσιαστικά πρόκειται για εθνικές εκλογές δευτερευούσης σημασίας.

• Οι δρώντες, εκείνοι που καταβάλουν προσπάθειες για να επικεντρώσουν την προσοχή ή να προκαλέσουν το ενδιαφέρον στις εθνικές προεκλογικές εκστρατείες προσεγγίζουν τις ευρωεκλογές με ελάχιστο ενθουσιασμό, με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ), να δείχνουν και αυτά περιορισμένο ενδιαφέρον.

Ο Μούσης, προσεγγίζοντας το πρόβλημα, διακρίνει κι αυτός τρεις αιτίες, διαφορετικές από αυτές του Nugent, αποχής των πολιτών από τις ευρωεκλογές: α) το έλλειμμα πληροφόρησης, β) οι εκλογικοί στόχοι των κομμάτων και γ) η μέθοδος εκλογής των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

• Το έλλειμμα πληροφόρησης σημαίνει ότι οι πολίτες δεν γνωρίζουν το έργο που συντελείται στην ΕΕ. Άρα η επικοινωνία με τους πολίτες και η πληροφόρησή τους είναι ανεπαρκής, και υπεύθυνοι για αυτό είναι τα θεσμικά όργανα, τα οποία δεν κατάφεραν να αναπτύξουν μια κοινή πολιτική πληροφόρησης και επικοινωνίας, οι εθνικές κυβερνήσεις και τα ΜΜΕ.

Η πληροφόρηση είναι υποχρέωση όλων των φορέων, των εμπλεκομένων με τη λειτουργία της ΕΕ, αλλά και απαίτηση των ευρωπαίων πολιτών ενώ η έλλειψή της δημιουργεί καχυποψία, και αποξενώνει τους πολίτες από τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Αυτό είναι επικίνδυνο γιατί διακυβεύει την ευρωπαϊκή ενοποίηση και παραπλανά την κοινή γνώμη.

• Τα πολιτικά κόμματα, αυτά που εναλλάσσονται στην εξουσία, έχουν ως κύριο στόχο ή να παραμείνουν στην εξουσία ή να την καταλάβουν ή να την στηρίξουν. Η δέσμευσή τους από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, στους οποίους συμμετέχουν, δεν τους επιτρέπει αλλαγή εθνικής πολιτικής. Τους επιτρέπει όμως να προσαρμόσουν τα εθνικά συμφέροντα στις ευρωπαϊκές πολιτικές, και χωρίς να το καταλάβει αυτό το εκλογικό σώμα. Αντίθετα, τα μικρά κόμματα τα οποία δεν έχουν πιθανότητα σχηματισμού κυβέρνησης ή έστω συμμετοχής σε αυτήν, καταγγέλλουν ό,τι έχει σχέση με την ΕΕ, διαδίδοντας δήθεν τα κακά αποτελέσματα που επιφέρουν στα συμφέροντα της χώρας τους ή γενικά στην ΕΕ. Η έλλειψη σωστής πληροφόρησης και η συστηματική παραπληροφόρηση, αν συνδυαστούν, αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα στα θεμέλια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, γιατί διαχωρίζει τους πολίτες σε αδιάφορους και δογματικούς.

• Η απόφαση 2002/773 της ΕΕ, ορίζει ότι οι ευρωβουλευτές αναδεικνύονται με το αναλογικό σύστημα, βάσει συνδυασμών ή ενιαίου ψηφοδελτίου. Το κάθε κράτος – μέλος συντάσσει τους καταλόγους υποψηφίων και οι έδρες κατανέμονται σε κάθε κόμμα αναλογικά προς τον αριθμό των ψήφων που έλαβε το καθένα. Αλλά υπάρχουν δύο κύριες παραλλαγές του συστήματος των συνδυασμών: ο ανοικτός κατάλογος, όπου οι ψηφοφόροι μπορούν να επιλέξουν με την ψήφο τους τον υποψήφιο της αρεσκείας τους και ο κλειστός, ο οποίος δεν δίνει στον ψηφοφόρο δυνατότητα επιλογής. Η παραπάνω απόφαση επιτρέπει και τις δύο παραλλαγές.

Το πρόβλημα στις ευρωεκλογές είναι το σύστημα του κλειστού καταλόγου, σύμφωνα με τον οποίο οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές προτείνονται από τα κόμματα και εκλέγονται σύμφωνα με τη σειρά τους στον κατάλογο. Έτσι, δεν αξιολογούνται από το εκλογικό σώμα, αλλά από τις σχέσεις τους με τη ηγεσία του κόμματος στο οποίο ανήκουν. Η διαφωνία των ψηφοφόρων με την επιλογή αυτή εκφράζεται με την αποχή από την εκλογική διαδικασία.

Επομένως, η λύση του προβλήματος δεν θα προέλθει από τα πολιτικά κόμματα και κατ’ επέκταση από τις κυβερνήσεις, ούτε από την Επιτροπή, αλλά μόνο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο μπορεί να πιέσει την Επιτροπή να προτείνει κοινές κατευθύνσεις, αποφάσεις, κανόνες και μέτρα που θα υιοθετηθούν από τα θεσμικά όργανα.

Αν τα ευρωπαϊκά κόμματα ή ομάδες θέλουν να συστρατευθούν με το Ε. Κοιν. για να δοθεί λύση στο πρόβλημα, πρέπει να καταγγείλουν το σύστημα του κλειστού καταλόγου για την εκλογή των ευρωβουλευτών επειδή το σύστημα αυτό αποσπά το ενδιαφέρον των πολιτών από τις ευρωεκλογές, εφόσον δεν μπορούν να ψηφίσουν τον υποψήφιο της αρεσκείας τους. Επίσης τα κόμματα πρέπει να καταλάβουν ότι, προτείνοντας υποψηφίους ευρωπαϊκού διαμετρήματος και επιπέδου, τονώνουν το ενδιαφέρον των πολιτών για τις ευρωπαϊκές εκλογές.

Από όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, διαπιστώνουμε ότι η σημερινή πραγματικότητα αποτυπώνει καθαρά το μεγάλο κενό που χωρίζει και κρατά σε απόσταση τους πολίτες από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ο ευρωπαίος πολίτης έχει αποξενωθεί από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, αφού το Ε. Κοιν. πάσχει από δημοκρατικό έλλειμμα, ενώ οι εξουσίες σε επίπεδο ΕΕ έχουν συγκεντρωθεί στα χέρια μιας ευρωπαϊκής «ελίτ», δηλαδή, σε όργανα μη εκλεγμένα από τους ευρωπαίους πολίτες, τα οποία δεν απολογούνται σε αυτούς, πράγμα ασυμβίβαστο για τη δημοκρατία. Αισθάνεται έντονα απογοητευμένος και απαντά με την αποχή από τις ευρωεκλογές.

Αναφορικά με το έλλειμμα δημοκρατίας που υπάρχει στην ΕΕ, διαπιστώνουμε πως, ενώ η Συνθήκη του Μάαστριχτ, (1992), από τη μια μεριά αποδίδει στους ευρωπαίους πολίτες μια σειρά δικαιωμάτων,( αστικών, πολιτικών, εργασιακών, κοινωνικών κ. ά.), από την άλλη, ενώ τους επιτρέπει να εκλέγονται, δεν τους επιτρέπει να εκλέγουν οι ίδιοι τους αντιπροσώπους τους στο Ε. Κοιν. Αυτό, εκτός του ότι αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος του εκλέγειν, δείχνει συγχρόνως ελάχιστη εκπροσώπηση των ευρωπαίων πολιτών στο κοινοτικό γίγνεσθαι και αδυναμία επιρροής στη διαδικασία παραγωγής πολιτικής.

Παραθέτουμε, πιο κάτω, στοιχεία συμμετοχής και αποχής των ευρωπαίων πολιτών από τις πρώτες ευρωεκλογές, ( 1979)*, μέχρι και τις εκλογές του 2009, που αποδεικνύουν όσα πιο πάνω αναφέρθηκαν.

• 1979: προσήλθε στις κάλπες: το 62%, (αποχή 38%)∙

• 1984: προσήλθε το 61%, (αποχή 39%)∙

• 1989: προσήλθε το 58%, (αποχή 42%)∙

• 1994: προσήλθε το 56,5%, (αποχή 43,5%∙

• 1999: προσήλθε το 49,8%, (αποχή 50,2%)∙

• 2004: προσήλθε το 45,5%, (αποχή 54,5%)∙

• 2009: προσήλθε το 43, 2%, (αποχή 56,8%).

Πηγή: Nugent.

*Η απόφαση για εκλογή των αντιπροσώπων των ευρωπαϊκών λαών, λαμβάνεται τον Σεπτέμβριο του 1976 από το Συμβούλιο. Τον Ιούνιο του 1979 διενεργούνται οι πρώτες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Μέχρι τότε οι Ευρωβουλευτές διορίζονταν από τις εθνικές τους κυβερνήσεις.

Πηγές:

1.Ν.Μούσης,http://www.Prouero.gr/articlas.php?artd=3384&lahg=1cardit=1

2. Nugent 2012

3. Φραγκονικολόπουλος2008